Yeme bozukluğu aslında içerdiği kelimelerin anlamından çok daha öteye geçen bir kavram. Çünkü bu sorun yalnızca yemek yemekle ya da yiyememekle alakalı değil. Farklı çeşitleri olan yeme bozukluklarının en dikkat edilmesi gereken noktalarından biri, yaşanan durumun psikoloji yanı.

Bu açıdan baktığımızda yemek yeme bozukluğunun fiziksel ve psikolojik olarak ayırabileceğimiz iki ayrı yüzünün olduğunu görebiliriz. Kimi zaman tedavisinde birbiriyle bağlantılı alanların ortak çalışma yürüttüğü yeme bozukluğu hastalığı, birçok uzman tarafından modern çağın en yaygın sorunlarından biri olarak görülüyor. Kişinin yiyeceklere verdiği anlam ve kendi bedeni ile kurduğu ilişkinin sağlıksız bir yöne evirilmesi sonucu ortaya çıkan yemek bozuklukları ile ilgili merak ettiklerinizi bu yazımızda bulabilirsiniz.

Yeme Bozukluğu Nedir?

Yeme bozukluğu; sağlık için tehlike oluşturacak şekilde, düzensiz ve sağlık için olumsuz getirileri olan bir yeme alışkanlığı gelişmesine yol açan psikolojik bir sorundur. Görüntü olarak kişide bedensel sorunlar ön plandaymış gibi durabilir, ama yeme bozukluklarının temelinde psikolojik sıkıntılar yatar. Psikolojik yeme bozukluğu ile ilgili genel bilgileri şöyle sıralayabiliriz:

• Psikanalitik kurama göre yeme bozuklukları bedeni kontrol altına almakla ilişkili olabilir.
• Çoğunlukla yeme bozuklukları farklı psikolojik rahatsızlıklar ile beraber görülür.
• Yeme bozukluğu sorunu olan insanlarda belli davranışlar gözlenebilir. Davranışların yönü, yeme bozukluğu türüne göre değişebilir. Ama genel olarak kişiler ya yeme davranışını aşırı derecede kısıtlar ve kontrol altına almak isterler ya da tamamen kontrolsüz bir şekilde yiyecek tüketmeye meyilli olurlar.
• Çoğu kişi böyle bir sorunu olduğunu gizlemeyi tercih eder. Bu nedenle belirtiler ilk etapta diğer kişiler tarafından fark edilemeyebilir.
• Yapılan araştırmalara göre duygusal yeme bozukluğu sorunları en çok ergenlikteki gençlerde ve 12 – 35 yaş arasındaki kadınlarda görülmektedir. Fakat bu problem her cinsiyet ve yaştan bireyde kendini gösterebilir.
• Yeme içme bozuklukları kişinin vücut tipi, kilosu ya da vücut şeklini takıntı haline getirmesi ile başlayabilir.
• Kontrol altına alınamayan yeme bozuklukları uzun vadede çok ciddi sağlık sorunlarına, geri dönüşü zor hasarlara ve ölüme bile yol açabilmektedir.

Kendini aç bırakmak, psikolojik olarak yemek yiyememek, kusana kadar yemek, az yemek tüketilmesine rağmen çok yediğini düşünmek ya da biraz fazla yemek yedikten sonra pişmanlık duymak gibi davranışlar bir tür yeme bozukluğu olduğunu gösterir.

Yeme Bozukluğu Neden Olur?

Yapılan araştırmalar yeme bozukluğu nedenlerinin tek bir faktöre indirilemeyeceğini gösteriyor. Bu psikolojik soruna yol açabilecek etkenler şu şekilde sıralanabilir:

• Duygusal yemek yeme bozukluğunun altında kişilik özellikleri ya da diğer psikolojik rahatsızlıklar yatıyor olabilir. Özgüvensizlik, aşırı mükemmeliyetçilik, histerik kişilik bozukluğu, nevrotiklik semptomlar ve bipolar, yeme bozukluğuna yol açabilir.
• Yapılan araştırmalara göre yeme bozukluklarının bir kısmı toplumun güzellik anlayışı ve toplum baskısı ile doğrudan bağlantılı. Özellikle genç nüfusta görülen psikolojik yeme bozukluğu; zayıf olmak zorunda hissetmek, zayıflığın direkt güzellik ve mutlulukla bağlantılı olduğunu düşünmekten kaynaklanıyor olabilir. Bu algının altında ise çoğunlukla sosyal medya, zorbalık, alay konusu olma, toplumun yarattığı genel güzellik kaygısı gibi etkenler yatıyor olabilir.
• Son dönemlerde yapılan bazı araştırmalar yeme bozukluklarının diğer birçok psikolojik rahatsızlık gibi serotonin ve dopamin salgısıyla da ilgisi olabileceğini göstermektedir.
• Genetik faktörlerin de kişilerde yemek bozukluğu gelişiminde etkili olabileceği düşünülmektedir.
• Çevresel faktörler de devreye girebilir. Ailesinde ya da yakınında benzer bir sorunla boğuşan kişilerde yeme bozuklukları gelişebilir. Benzer şekilde yakın ve sevdiği birinin kiloları ya da yemek yeme şekli sebebiyle zorbalığa uğradığını gören biri de kendini o kişinin yerine koyarak yeme sorunları ile baş başa kalabilir.
• Yeme bozuklukları bir savunma mekanizması olarak da görülebilir. Çocukken kiloları sebebiyle zorbalığa uğrayan birinde zaman içerisinde yeme bozukluğu gelişebilir. Çocuk ya da genç yaşta cinsel tacize maruz kalmak, yaşananların bedenle ilişkilendirilmesine ve istemeden de olsa bulumia yeme bozukluğu gibi bir psikolojik sorunun gelişmesine yol açabilir.

Yeme Bozukluğu Nasıl Başlar, Neler Tetikler?

Yeme bozukluğu kişinin kendi bedenine karşı uzaklaşması ile başlayabilir. Sık sık diyet yapan, vücudundan ya da görüntüsünden rahatsız olan kişilerde zamanla yeme problemleri gelişebilir. Biraz önce bahsettiğimiz sebepler birtakım tetikleyicilerle bir araya geldiğinde, az ya da çok yeme bozukluğu gibi rahatsızlıklar baş göstermeye başlayabilir. Bahsettiğimiz bu tetikleyicileri ve risk faktörlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Cinsiyet
• Yaş
• Genetik
• Aile baskısı
• Aşırı kontrolcü ebeveynler
• Ailede veya yakın çevrede görülen benzer problemler
• Mükemmeliyetçilik
• Kilo alma ya da verme kaygısı
• Kilolu ya da zayıf olduğu için dalga geçilme, dışlanma, zorbalığa uğrama
• Cinsel ve fiziksel istismar
• Depresyon
• Özgüven sorunları
• Kendini beğenmeme ve düşük benlik saygısı
• Flörte, sevgiliye kendini beğendirme isteği
• Grup içerisinde en zayıf olma arzusu
• Sınırlandırılmış güzellik algısı
• Herhangi bir şeyi elde etmek için zayıf ya da güzel olmak gerektiğini düşünmek
• Toplum ve medya etkisi

Herhangi bir nedenle yeme bozukluğu sorunu yaşamaya yatkın olan biri, tüm bu risk faktörlerinden etkilenebilir.

Yeme Bozukluğu Belirtileri Nelerdir, Nasıl Anlaşılır?

Yemek yeme bozukluklarının farklı çeşitleri vardır. Çok yemek ya da kendini aç bırakmak farklı alt türler olarak tanımlanır. Fakat genel olarak yeme davranışında yaşanan sorunların ve geliştirilen sağlıksız yeme alışkanlıklarının belirtileri ortaktır. Yemek yeme bozukluğu belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Kısa bir süre içerisinde aşırı kilo verme ya da alma
• Yemeklerin kalorisini takıntı haline getirme, sürekli kalori hesabı yapma
• Yemek yerken gergin hissetme
• Toplum içerisinde yemek yemekten kaçınma, yalnız yeme isteği
• Kilo alma kaygısı
• Bazı yiyeceklere karşı tiksinti ya da korku duyma
• Mide rahatsızlıkları
• Sağlıksız beslenme alışkanlıkları sebebiyle oluşan vitamin, mineral gibi mikrobesin eksiklikleri
• Ağız bölgesindeki cilt dokusunda kuruma ve döküntüler
• Takıntılı bir şekilde spor yapma, kalori yakmaya çalışma

Yeme Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?

Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yazılan kitaplardan biri olan ve tüm dünyada geçerli sayılan Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı DSM-5'e göre yeme bozuklukları alt gruplara ayrılır. DSM-5 yeme bozuklukları çeşitleri şöyle sıralanabilir:

• Anoreksiya nervoza
• Bulimia nervoza
• Tıkanırcasına yemek yeme bozukluğu (Binge eating)
• Pika yeme bozukluğu
• Kaçıngan/kısıtlayıcı yeme bozukluğu (Avoidant restrictive food intake disorder, ARFID)
• Ruminasyon bozukluğu
• Tanımlanmış diğer beslenme ve yeme bozuklukları (gece yeme bozukluğu vb)
• Tanımlanmamış beslenme ve yeme bozuklukları (sınıflandırılamayan yeme bozuklukları)

1. Anoreksiya Nervoza Nedir?

Anoreksiya nervoza; kişinin kilo almaktan aşırı derecede korkması, beden algısının bozulması sonucu kendini olduğundan çok daha kilolu ve farklı görmesi olarak tanımlanabilecek hastalıktır. Toplumda en çok bilinen yeme bozukluğu çeşitlerinden biridir, halk arasında "zayıflık hastalığı" veya "yemek yiyememe hastalığı" olarak da geçer.

Anoreksiya nervozada:

• Kişiler kilo almaktan çok korktuğu için kalori alımını ciddi düzeyde, bilinçli bir şekilde azaltırlar.

• Kilo kaybetmek için özel olarak çaba sarf ederler. Fakat bu davranışlar fazlalıklarından sistemli bir şekilde kurtulmaya çalışan insanlarınkine göre oldukça farklı ve sağlıksızdır.

• Çok az kalori tüketip çok yoğun egzersiz programları uygulayabilirler.

• Zaman zaman kontrolü kaybederek aşırı derecede yemek tüketebilirler. Fakat bu davranışın sonunda genellikle yediklerini kusarak çıkarmaya çalışırlar.

• İleri seviyede aldıkları besinlerin kalorisini en aza indirmek için bilinçsiz bir şekilde ilaç kullanmaya başlayabilirler.

• Ne kadar zayıfladıkları hakkında çoğu zaman bir fikirleri yoktur. Beden algıları bozulduğu için çok zayıf olmalarına rağmen kendilerini kilolu görebilirler.

• Obsesif davranışlar gözlenebilir. Kişiler bazı yemeklere ve tariflere takıntılı olabilir, yemek stoklama ya da biriktirme alışkanlığı geliştirebilirler.

• Genellikle toplum içerisinde yemek yemekten kaçınırlar.

• Bu hastalık; kalp sorunları, regl düzensizliği ve kısırlık, hormon dengesizlikleri, organlarda kalıcı hasarlar ve osteoporoza yol açabilir.

• Kontrol altına alınmadığında kişileri ölüme götürebilir.

2. Bulimia Nervoza Nedir?

Bulimia nervoza; kontrolsüz bir şekilde aşırı yemek yeme, buna bağlı olarak kilo alma ve devamında da alınan kiloyu vermeye çalışma döngüsü yaratan bir psikolojik rahatsızlıktır. Aşırı yeme sonrasında kişiler kusarak yediklerinden kurtulmaya çalışabilirler. Tedavi edilmediği sürece kendini tekrarlar. Bulimia nervozada:

• Kişiler belli bir zaman diliminde, alışılmadık derecede fazla yiyecek tüketirler. Devamında ise aldıkları kalorileri atma kaygısı yaşarlar.
• İsteseler de yemek yemeyi durduramazlar. Bu durumdan korkmalarına ve endişelenmelerine rağmen kontrolsüz yiyecek tüketmekten kendilerini alıkoyamazlar.
• Atak döneminde çoğunlukla normal zamanda kaçındıkları yiyeceklere yönelirler. Günlük hayatta kilo ve kalori kaygısı yaşadıkları için çoğu zaman atak döneminde abur cubur türü, yüksek kalorili ve sağlıksız yiyecekler tükettikleri görülür.
• Genellikle ataklar aşırı derecede yemek yeme ve ardından gelen kusma davranışı şeklindedir. Tüketilen kalorileri geri atmak için aşırı egzersize ve bağırsak çalıştıran, idrar söktürücü ilaçlara başvurabilirler.
• Tıkınırcasına yeme atağı ve sonrasında gelen kalori kaybı çabasının ardından hiç yemek yememe davranışı da görülebilir. Fakat bir süre sonra yine kontrolsüzce yeme atağı gözlenir.
• Dışarıdan bakıldığında anoreksiya nervozada olduğu gibi aşırı zayıflık durumu gözlenmez. Hatta birçok kişi oldukça sağlıklı ve atletik bir duruşa sahip olabilir. Ama arka planda hep kilo alma korkusu, kaygısı yaşarlar.
• Çoğunlukla kilolarına, görüntülerine takıntılıdırlar. Güzel görünmek ve güzellik algısı üzerine obsesif davranışlar sergileyebilirler.
• Tıkınırcasına yeme davranışının altında ise genellikle öfke, korku, hayal kırıklığı, üzüntü gibi duygular yatar. Atakları bu duygular tetikleyebilir.
• Kişilerde atak dönemlerindeki kusmaya bağlı olarak boğaz tahrişi, diş sorunları görülebilir. Mide ve bağırsak rahatsızlıkları, mide asidi sebebiyle gelişen reflü ve diş çürümesi, hormonal dengesizlikler, sodyum ve potasyum gibi elektrolit eksikliği gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

3. Tıkanırcasına Yemek Yeme Bozukluğu Nedir?

Tıkanırcasına yeme bozukluğu; bariz bir şekilde, aşırı ve rahatsız edici miktarda yiyecek tüketmek olarak tanımlanabilir. Bu kontrolsüz yeme bozukluğunu bulimia nervozadan ayıran ise bu türde kusma, aşırı egzersiz gibi ödünleyici davranışların görülmemesidir. Tıkanırcasına yeme bozukluğunda kişiler:

• Kısıtlı bir zaman içerisinde normal bir kişinin tüketeceği yiyeceğin çok daha fazlasını yerler.
• Yeme atağı sonrasında kalorileri yakma gibi bir kaygıları yoktur. Bu nedenle aşırı kilo alımı sorunu ortaya çıkar.
• Aç olmadıkları halde çok fazla miktarda yiyecek tüketme eğiliminde olabilirler. sürekli yemek düşünmek gibi sorunlar yaşayabilirler. Porsiyonları, toplum içinde yemek yemeye utanmalarına sebep olabilir. Bu nedenle genelde yalnız başlarına yemek yerler.
• Yemek yemedikleri anlarda da ataklarını düşünerek utanabilirler. Kaygılı, stresli ve suçlu hissedebilirler.
• Sık sık tekrarlanan yeme atakları sebebiyle zamanla obezite görülebilir. Bu da kalp rahatsızlıkları, diyabet ve felç gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

4. Pika Yeme Bozukluğu Nedir?

Pika yeme bozukluğu, besin olarak sınıflandırılmayan şeyleri tüketmek olarak tanımlanır. Bu yeme bozukluğunda kişiler yiyecek olmayan ya da herhangi bir besin değeri bulunmayan; kül, tırnak, saç, tebeşir, deterjan, taş, kil, toprak, sabun gibi şeyleri yerler. Gebe ve çocuklarda yeme bozukluğu türlerinden en çok pika görülür. Uzun dönemde zehirlenme, sindirim ve bağırsak sisteminde yaraların oluşması gibi sorunlara yol açabilir.

5. Kaçıngan/Kısıtlayıcı Yeme Bozukluğu Nedir?

Kaçıngan kısıtlayıcı yeme bozukluğu, kişinin yemekten kaçınması ve yetersiz beslenmesi olarak tanımlanabilir. İştahsızlıktan kaynaklanan yeme bozukluğu gibi de görülebilir. Fakat buradaki iştahsızlığı kişi genelde kendi yaratır. Bu yeme sorunu:

• Çocuklarda sıklıkla görülür. Genellikle yiyeceklere karşı ilgisiz, kayıtsız olma hali söz konusudur.
• Kişiler tat, renk, doku, sıcaklık ya da yiyeceğin görüntüsü gibi bir parametreye bağlı olarak yiyecekten tiksindiklerini ve tüketmek istemediklerini dile getirebilirler.
• En büyük sorun, alınan kalori ve besin değerlerinin ciddi oranda kısıtlanmasıdır. Bu durum özellikle çocukların gelişiminin geri kalmasına yol açabilir.
• Genellikle toplum baskısına uğradıkları için kalabalık ortamlarda yemek istemezler.
• Yemek yerken seçici olmaktan öteye giden bir davranıştır. Uzun vadede tüp ya da ağızdan destekli yardımcılar ile beslenmek zorunda kalabilirler.

6. Ruminasyon Bozukluğu Nedir?

Ruminasyon yeme bozukluğu, çiğnenen ve yutulan yiyeceğin yeniden ağız içerisine getirilmesi olarak tanımlanabilir. Sonrasında kişiler yiyeceği yutabilir, tekrar çiğneyebilir ya da tükürebilirler. Geri çıkarma ya da geviş getirme yeme bozukluğu olarak da bilinir. Çocuklarda sıklıkla görülen ruminasyon yemek yeme bozukluğu:

• Genellikle yemekten sonraki ilk yarım saat içerisinde gözlenir.
• Bebek ve çocukluk döneminde tespit edildiğinde erken müdahale edilmesi gerekir.
• Yetişkinlerin birçoğu bu sorunu yaşadıklarında toplum içerisinde yemek yemekten kaçınırlar. Bu kaçınma davranışı sebebiyle uzun vadede aşırı kilo kaybı görülebilir.

7. Tanımlanmış Diğer Beslenme ve Yeme Bozuklukları Nelerdir?

Çok yaygın görülmeyen, insanın yaşamında sorunlara yol açan ama diğer kategorilere uymayan psikolojik yemek yeme bozuklukları bu kategori altında incelenir. Gece yeme davranışı bu sınıfa girer.

Gece yeme bozukluğu:

• Uykudan uyanıp yoğun miktarda yemek yemeye verilen isimdir.
• Günlük ihtiyaç duyulan kalorinin neredeyse yarısı gece saatlerinde alınır.
• Yiyecek tüketiminin ardından utanç ve kaygı duygusu yükselebilir.
• Genellikle sabah iştahsızlık gözlenir.
• Ayrıca gece geç saatte yoğun yiyecek tüketmek uzun vadede mide rahatsızlıklarına sebep olur.
• Gece yeme bozukluğu olan kişiler genellikle uyku sorunu da yaşarlar.

8. Tanımlanmamış Beslenme ve Yeme Bozuklukları Nelerdir?

Sınıflandırılamayan yeme bozuklukları olarak geçen rahatsızlıklar da vardır. Kişinin hayat kalitesini, sağlığını olumsuz yönde etkileyen fakat literatüre geçmiş bozuklukların tanım ve kriterlerine uymayan yeme sorunları bu kategoride değerlendirilir.

Yeme Bozukluğu için Hangi Bölüme Gidilir? Tedavisi Nasıldır?

Yeme bozukluğu psikolog ya da psikiyatr tarafından teşhis edilebilir. Uzman kişi bir yeme bozukluğu testi uygulayarak ve hastanın semptomlarını gözleyerek teşhis koyar. Bu aşamada vücut kitle indeksine de bakılır.

Tedavi sürecinde birkaç farklı uzman beraber çalışabilir. Hastalığın seyrine ve derecesine göre iç hastalıkları uzmanı da tedavi sürecine dahil olabilir. Fakat temelinde psikolojik sebepler yattığından yeme bozukluğunun üstesinden gelmek için genelde psikoterapi alınması önerilir. Yeme bozukluğu aşılabilecek bir sorundur, fakat tedavi süreci sabır gerektirir. Bu süreçte kişinin durumunu farkında olması ve ailesi tarafından desteklenmesi oldukça önemlidir.

Yeme bozukluklarının tedavisi yaşam kalitesinin yanında genel vücut sağlığı için de elzemdir. Yaşadığınız sorunlarla ilgili destek almak için Salus uzmanları ile görüşebilirsiniz. [Salus'ta hem psikolog hem diyetisyenler (https://salus.go.link?adj_t=16yd20yp_16d9bee9) ile eşleşerek yeme bozukluklarının üstesinden gelmenize yardımcı olacak desteğiğ alabilirsiniz.

Daha detaylı bilgi için Yeme Bozukluğu Tedavisi Hakkında Merak Edilenler ve Yeme Bozukluğu ile Başa Çıkmanın 14 Yolu yazılarımızı inceleyebilirsiniz.

Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.

Kaynaklar:

The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition