Konversiyon bozukluğu insan psikolojisinin fiziksel anlamda nasıl bir etki yaratabileceğini gösteren rahatsızlıklardan biri. Sinir sistemi ile ruh hali arasındaki gizemli ilişkiyi en iyi anlatan psikolojik sorunlardan biri de diyebiliriz. İşleyişi, sebepleri ve tüm tetikleyicileri henüz tamamen bilinmeyen konversiyon bozukluğu genellikle yanlış anlaşılan da bir rahatsızlık. Birçok kişi tarafından bilerek yapılan davranışlar ve semptomlar gibi algılansa da aslında kişinin elinde olmadan gelişen ve hayat kalitesini düşüren bir sorun. Herkeste görülme ihtimali olan bu konversiyon bozukluğu bulguları gösterdiğinizi ya da bir yakınınızda olabileceğiniz düşünüyorsanız, bu yazımızı incelemeniz faydalı olabilir.

Konversiyon Bozukluğu Nedir?

Konversiyon bozukluğu, tıbbi değerlendirmeler sonucu sebebi açıklanamayan felç ve bayılma gibi nörolojik semptomların oluştuğu bir ruhsal rahatsızlıktır. Konversiyon dönüştürme demektir. Bu nedenle dönüştürme konversiyon bozukluğu olarak da bilinen bu durumda; yaşanan psikolojik baskı, endişe, kaygı ya da stres fiziksel bir rahatsızlığa dönüşür. Kadınlarda erkeklere göre daha çok görüldüğü bilinmektedir. “Konversiyon bozukluğu ne demek?” sorusuna birkaç örnekle de yanıt verebiliriz:

• Yoğun sınav kaygısı yaşayan bir öğrenci; önemli sınav dönemleri öncesinde açıklanamayan bir şekilde bayılabilir, vücudu uyuşabilir ya da farklı bir fizyolojik semptom görünebilir. Bu psikolojik bayılma semptomları beyinde oluşan, ama nörolojik bir soruna bağlı olmayan bir durumdur.
• Bisikletten düşen bir çocuk ya da yetişkin aniden kolunu hareket ettiremediğini fark edebilir. Ama fiziksel muayenede bakıldığında kolun hareket edememesi için herhangi bir sebep olmadığı görülür. İşte bu durum dönüştürme bozukluğu ile alakalıdır. Burada bisikletten düşmenin yarattığı korku, kolun felç olmasına yol açar.
• Aile içi şiddete şahit olan çocuk, olayın yarattığı ya da yaratabileceği travma etkisini önlemek için aniden görme duyusunu kaybedebilir.

Burada önemli bir noktayı belirtmekte fayda var. Konversiyon bozukluğu sırasında ortaya çıkan semptomlar gerçektir. Fakat kaynağı fiziksel değil, psikolojiktir. Dolayısıyla semptomları kişi kendisi, bilerek oluşturmaz. Yani konversiyon bozukluğunu yapay bozukluk ile karıştırmamak gerekir.

Psikolojide konversiyon bozukluğu aslında bir tür savunma mekanizması olarak görülür. Daha doğrusu konversiyon yani dönüşüm, kaygı ve stresten uzaklaşmak amacıyla geliştirilen bir savunma mekanizması olabilir. Farkında olmadan, bilinçdışı şekilde kullanılan bu savunma mekanizmaları buradaki gibi konversiyon bozukluklarına sonuçlara yol açabilir.

Konversiyon Bozukluğu Neden Olur?

Henüz dönüştürme bozukluğunun sebebini net bir şekilde açıklayabilen bir çalışma yok. Konversiyon bozukluğu;

• Stres, farklı bir nörolojik bir bozukluk veya fiziksel durum ile tetiklenebilir.
• Beynin işleyişindeki değişiklikler ve bozulmalar da bu soruna yol açabilir. Maalesef semptomların tetikleyicisi her zaman belirleyebilmek mümkün değildir.
• Genellikle kişinin başa çıkamayacağını düşündüğü sorunlarına karşı verdiği tepki olarak görülür. Bilinçaltındaki duygusal çatışmalar sonucunda ortaya çıkabilir.

Dönüştürme bozukluğu riskini yükselttiği düşünülen faktörler ise şöyle sıralanabilir:

• Migren, epilepsi gibi herhangi bir nörolojik hastalığa sahip olmak.
• Dissosiyatif kimlik bozukluğu, anksiyete bozukluğu, herhangi bir kimlik bozukluğu gibi farklı bir psikolojik rahatsızlığa sahip olmak.
• Yukarıda bahsedilen rahatsızlıklara sahip birinci dereceden akrabanın olması yani genetik yatkınlık.
• Yakın zamanda biri tarafından suçlanmak, aldatılmak ya da aile içi şiddete maruz kalmak gibi büyük bir duygusal ya da fiziksel travmatik olaylar, durumlar yaşamış olmak.
• İnsanların sıkıntılarını, duygularını karşı tarafa açıklamaması gibi durumlar ya da aşırı yoğun iş, okul hayatı sebebiyle yaşanan stres.

Konversiyon Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Genellikle ergenlik veya genç yetişkinlik döneminde konversiyon bozukluğu semptomları gelişir. Çeşitli nörolojik semptomlar görülebilir. Vücudun hareketlerini ve duyuları etkileyen konversiyon bozukluğu belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Ani körlük, görme duyusunun zayıflaması, çift görme ya da ışığa duyarlılık
• Ses kaybı, kekeleyerek konuşma, konuşamama
• Sağırlık ya da duyma işlevinin yüksek oranda kaybolması
• Kontrol edilemeyen hareketler, ataksi
• Hareketin zorlaşması ve felç
• Koku, dokunma gibi farklı duyuların kaybolması
• Aniden gelen titreme ve spazm, yürüme zorlukları
• Vücudun ya da yüzün karıncalanması
• Düşünce sorunları ve hafıza kaybı
• Bayılma, nöbet geçirme ve bilinç kaybı
• Yutkunmakta zorlanma
• Baş ve vücut ağrısı
• Halüsinasyonlar
• Denge kaybı

Tabii ki tüm bu semptomlar aynı anda gelişmez. Kimi insanda sadece birkaç semptom görülür. Bazı hastalarda semptomlar hep vardır. Kimisinde ise tetikleyiciye göre belirtiler ortaya çıkar, kaybolur ve tekrar görülür. Zamanla semptomlardan bazıları karakterize özellik de gösterebilir. Bayılarak 2 defa konversiyon bozukluğu geçirmek, bundan sonra da hastalığın benzer semptomlarla görülmesine yol açabilir. Zaman içerisinde, hastalık tedavi edilmediği sürece semptomların sayısı ya da şiddeti artabilir.

Konversiyon Bozukluğu Tanı Kriterleri Nelerdir?

Konversiyon bozukluğu tanısı koymak çok da kolay değildir. Çünkü hastalık doğası gereği oldukça karmaşık bir yapıdadır. İlk etapta tabii ki kişi bir ruh sağlığı uzmanını değil, bir acil doktoruna ya da nöroloğa danışabilir. Neticede ilk semptomlar tamamen fizikseldir. Bu aşamada BT ve MRI taramaları yapılır, hastanın olası semptomları göstermesine yol açacak bir nörolojik sorunu olup olmadığı incelenir.

Başvurulan uzman fiziksel bir sebep bulamaz ve konversiyon bozukluğu bulguları gözlerse, hastayı bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirir. Bu aşamada hastaya yaşadığı konversiyon bozukluk episodları ile ilgili sorular sorulur, öyküsü alınır. Konversiyon bozukluğu DSM-5 tanı kriterleri şöyledir:

• Hareketleri veya duyuları etkileyen semptomları kontrol edememe.
• Semptomları hastanın bilinçli şekilde ortaya çıkarmıyor olması
• Semptomların herhangi başka bir nörolojik hastalık ya da ilaç yan etkisi ile açıklanamaması
• Semptomların başka bir ruh hastalığı ile açıklanamaması
• Semptomların hastanın sosyal ve iş hayatını olumsuz yönde etkilemesi.

Konversiyon Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Konversiyon bozukluğu tedavisi kişiye özeldir, çünkü herkesin semptomları farklı olabilir. Ayrıca tedavi sürecine birden fazla uzman dahil olabilir. Özellikle tanı aşamasında psikiyatr, nörolog ile işbirliği içerisindedir. Kas spazmı gibi sorunlar yaşayan kişilerin tedavi sürecine fizik tedavi uzmanları da katılabilir. Temelde ise konversiyon bozukluk tedavisi terapi odaklıdır. Çünkü yaşanan fiziksel etkilerin kaynağı, psikolojiktir.

Konversiyon bozukluğu tedavisinde uygulanacak terapinin odak noktası ise beyni yeniden eğitmektir. Aslında sorun olmadan işleyen ama bir sorun varmış gibi görünen beyne fonksiyonlar bir nevi yeniden öğretilir. Bu aşamada:

• Yaşanan sorunu daha iyi anlamlandırabilmek, tetikleyicileri keşfedebilmek ve semptomları tanımak için Bilişsel Davranışçı Terapi uygulanabilir.
• Stres kaynaklı semptomları kontrol edebilmek için stres yönetimi seansları, eğitimleri denenebilir.
• Aile, çift, konuşma ya da iş terapisi de etkili olabilir. Psikoterapi ile semptomların kaynağına yönelik özel terapiler organize edilebilir.
• Bazı hastaların tedavisinde hipnoz yöntemi de yer alabilir.

Bunların yanında konversiyon bozukluğu kullanılan ilaçlar ile geçmez. Bu soruna çözüm sunan herhangi bir ilaç yoktur. Tabii ki uzman, uygun gördüğünde çeşitli ilaçlar verebilir. Ama bu konversiyon bozukluğu ilaçları rahatsızlığın yarattığı fiziksel sorunları çözmek içindir. Örneğin, sık sık spazm ve titreme nöbetleri geçiren birinde zamanla kas sorunları görülebilir ve bu da ilaç tedavisi gerektirebilir. Bunun yanında rahatsızlığın yarattığı anksiyete, herhangi bir yerde ve aniden konversiyon bozukluğu yaşamanın verdiği korku gibi diğer psikolojik sorunlar için ilaç kullanılabilir.

Konversiyon Bozukluğu Hakkında Merak Edilenler

Konversiyon Bozukluğu Tedavisi Ne Kadar Sürer?

Tedavi süreci tamamen kişiye ve terapinin ilerleyişine bağlıdır. Hafif semptomlar gösteren ve terapiye istekle gelen birinin belirtileri hızlı bir şekilde kontrol altına alınabilir. Seanslarını, tedavisini aksatan ve terapiye katılım göstermeyen kişilerde süreç uzayabilir.

Konversiyon Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Konversiyon bozuklukları tedavi edilmezse sonuçları hayatı çok ciddi şekilde etkileyebilir.

• Her şeyden önce böyle bir rahatsızlıkla yaşamak oldukça zordur. Günde defalarca episod yaşamak hayat kalitesini düşürür.
• İşyerinde ve okulda bu konversiyon bozukluğu göstermek toplum içerisine çıkma kaygısı yaratabilir. Bunun devamında da sosyal fobi, ansksiyete bozukluğu gelişebilir. Zamanla tükenmişlik, yeme ve duygudurum bozuklukları, majör depresyon ve uyku sorunlarına dönüşebilir.
• Konversiyon bozukluk episodları sıklaştıkça fiziksel olarak da geri dönüşü zor hasarlar bırakabilir. Daha önce de söylediğimiz gibi, bu belirtiler gerçekten oluşuyor. Yani beyin bir şekilde yanlış sinyaller yaratıyor. Bu, zamanla beyinde hasar yaratabilir. Örneğin, konversiyon bozukluğu titreme ve kas spazmı olarak görülüyorsa zaman kişinin kas sisteminde kronikleşen ağrılar oluşmaya başlayabilir. Buna bağlı ya da farklı semptomlar sebebiyle çok daha ciddi nörolojik sorunlar görülebilir.
• Semptomlar direkt olarak hayati tehlike teşkil etmese de konversiyon bozukluğu zararları ile yaşamı tehlikeye atabilir. Örneğin, merdivenlerden inerken aniden bayılmak bir kaza yaşamanıza yol açabilir. Araç kullanırken semptom göstermek hem sizin hem başkalarının hayatını tehlikeye atabilir.

Konversiyon Bozukluğu Olan Birine Nasıl Davranmak Gerekir?

Konversiyon bozukluğu olan birine tedavi sürecinde destek olmak ve onu anlamak oldukça önemlidir. Sevdiğiniz birinin, partnerinizin ya da aile üyesinin yaşadığı sorundan kurtulmasına yardımcı olabilirsiniz.

• Her şeyden önce bunun bir rahatsızlık olduğunu bilmelisiniz. Toplumda genel yargı konversiyon bozuklukları yaşayanların semptomlarını kendi oluşturduğu yönündedir. Sorumluluklardan kaçmak için uydurulduğu düşünülür. Oysaki durum tamamen bilinçaltıyla alakalı. Yani bilerek bayılmak, felç olmuş gibi davranmak gibi bir durum yok. O, farklı bir psikolojik sorun. Konversiyon bozukluğu bununla karıştırmamak oldukça önemli. Bu nedenle her zaman anlayışlı olmaya çalışmalısınız.
• Konversiyon bozukluğu olan birine yaklaşım çok önemli. Kişiye tamamen hasta muamelesi yapmak da çok uygun değil. Hasta olduğu için sorumluluklarını elinden almak kişiye hastalığı bir kazanç gibi gösterebilir. Bu da bilinçaltını etkileyerek tedavi sürecini zorlaştırabilir. Burada yapılabilecek en iyi şey, dengeli bir yaklaşım oluşturmak. Elbette, semptom gösterdiği anda ona sorumluluklarını, işini ya da yapması gerekenleri hatırlatmak doğru değil. Ama biraz toparlandıktan sonra normale dönmek uygun olabilir.
• Sadece konversiyon bozuklukları görüldüğünde ilgilenip kalan zamanlarda ilgisiz kalmak, kişinin semptomları dikkat çekmek ve sevgi görmek ile ilişkilendirmesine yol açabilir. Bu durumda yine bilinçaltı semptomları ailesinden, sevdiklerinden ya da partnerinden dikkat çekmek istediği anlarda ortaya çıkarabilir.
• Konversiyon bozukluğu semptomları görülmeye başladığında sakin kalmak da çok önemli. Stresten bayılma, titremeye başlama ya da görememe gibi sorunları olan birine gergin, stresli ve panikle yaklaşmak durumun kötüleşmesine yol açabilir.
• Konversiyon bozukluğu olan birinin semptomlarının neyle tetiklendiğini biliyorsanız bu açıdan dikkatli davranmak uygun olabilir. Örneğin, aşırı kalabalık bir ortam ve yoğun sosyal baskı semptomları tetikliyorsa o kişiyi bu tür ortamlarda bulunmaya zorlamamalısınız.

Terapiye Ek Olarak Konversiyon Bozukluğuna Ne İyi Gelir?

Yaşamınızı olumsuz yönde etkileyen, hayat kalitenizi düşüren ve sizi sosyal ortamlardan alıkoyan konversiyon bozukluğu ile başa çıkmak için alışkanlıklarınızda birtakım değişiklikler yapabilirsiniz. Bu aşamada konversiyon bozukluğu nasıl geçer, ben kendim ne yapabilirim diye soranlara şöyle ipuçları sunabilir:

• Sebebi tam bilinmese de birçok uzman konversiyon bozukluğunun stres ile ilişkili olduğu konusunda hemfikir. Siz de yaşadığınız episodların stresle bağlantılı olduğunu düşünüyorsanız, hayatınızdan kaygı ve stresi uzaklaştırmak için adımlar atabilirsiniz. Meditasyon veya yogaya başlamak bu aşamada atabileceğiniz en kolay adımlardan.
• Yaşadığınız durumun tetikleyicisi bir ilişki de olabilir. Şiddet görmek, toksik bir ilişki içerisinde olmak, narsisist biriyle yaşamaya çalışmak yoğun bir stres kaynağı olabilir. Böyle durumlarda yapabileceğiniz en iyi şey kendinizi düşünmek ve çok geç olmadan aksiyon almak. Unutmayın, siz çok değerlisiniz. Başkalarının aksini düşündürmesine izin vermemelisiniz.
• Yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri de terapiden maksimum fayda sağlayamaya çalışmak. Terapistinize açık olun. Tüm kaygılarınızı utanmadan ve çekinmeden dile getirin. Baskıladığınız duygular uzun vadede hem fiziksel hem psikolojik bambaşka sorunlara yol açabilir. Bunları yaşamamak için size yardımcı olmak için orada bulunan terapiste güvenin.

Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız "Somatizasyon Nedir?" ve "Hipokondriyazis Nedir? Neden Olur ve Nasıl Başa Çıkılır?" yazılarımızı da inceleyebilirsiniz.

Kaynaklar:

https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6191/conversion-disorder

Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.