Disfori; insanın hayatının geneline yayılmış mutsuzluk, huzursuzluk, hayal kırıklığı, isteksizlik ve memnuniyetsizlik halidir. Disforik aslında insanın içinde bulunduğu bir durumdur. Bir ruh hastalığı ya da psikolojik bir rahatsızlık değildir. Daha çok semptom olarak değerlendirilebilir. Yani, “Disforik ne demek?” sorusuna, literatürde derin bir huzursuzluk halini ifade eden kelimedir de diyebiliriz.
"Disfori nedir?" sorusunun direkt yanıtı, "Disfori bir tür semptomdur" şeklinde verilebilir. Genellikle insanı huzursuzluğa sürükleyen psikolojik sorunların semptomu olarak görülür. Düşük moda yol açan; depresyon, bipolar bozukluk gibi kişilik bozuklukları, stres, anksiyete bozuklukları, mani ya da madde bağımlılığı gibi mutsuzluk halinin sıklıkla görüldüğü psikolojik sorunlarda ön plana çıkar.
Disfori Çeşitleri Nelerdir?
Aslında disfori bir hastalık olmadığı için literatüre baktığımız alt türleri ya da tedavisi hakkında bir bilgi bulmak pek mümkün değildir. Çünkü aslında burada sınıflandırılması ve tedavi edilmesi gereken, bu semptomun oluştuğu ana rahatsızlıktır. Ama birçok uzmanın görüşüne göre, resmi şekilde olmasa da, bu duygudurum hali farklı başlıklar altında incelenebilir.
Cinsiyet Disforisi
Kimi zaman cinsel kimlik disfori sendromu olarak da ifade edilen bu durum hala üzerine bilimsel açıdan tartışılan konulardan. Temelde ise bir insanın kendisine atanan cinsiyetinden duyduğu mutsuzluğu ifade eden bir terim.
Eğer bir kişi doğumu ile edindiği ve biyolojik olarak izlerini taşıdığı cinsiyet kimliği ile kendini mutlu hissetmiyorsa, sürekli huzursuzluk duyuyorsa cinsel disfori yaşıyor denebilir. Bazen cinsiyetin değiştirilmesini ve gerçek kimliğe geçiş yapılmasını takip eden süreçte disfori kaybolabilir. Fakat bazen bu ruh hali, değişime rağmen devam edebilir.
Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD)
PMDD olarak da geçen bu bozukluk, aslında regl öncesi sendromu olarak bilinen PMS ile benzer yapıdadır. Ama çok daha şiddetli olduğu söylenebilir. Genellikle PMS’e göre daha az kadını etkisi altına alan bu durumda; sinir hali, aşırı huysuz davranışlar görülebilir. Kontrol altına alınmadığında depresyonu tetikleyebilir.
Tardif Disfori
Uzun süre nöroleptik ilaçlar kullanan kişilerde istemsiz dil hareketleri, gözleri açamama gibi tardif sendromlar görülebilir. Tardif disfori, kronikleşen ve bu nedenle sürekli ilaç kullanımı gerektiren, devamında da bu ilaçlara dirençli hale gelen depresyon halini ifade eder. Uzun süreli antidepresan kullanımından sonra prodepresan etkisi görüldüğü için bu terim kullanılır.
Cinsel İlişki Sonrası Disfori
Bazı insanlarda görülen, cinsel birliktelik sonrasında yoğunlaşan üzüntü, mutsuzluk gibi olumsuz duyguları ifade eden türdür. Henüz tüm detayları konusunda hemfikir olunamamış olsa da ilişkinin verdiği haz ile bu disfori arasında bir bağlantı olduğu düşünülmüyor. Yaşanan olumsuz duyguların içinde bulunulan hal ile bağlantılı olduğu varsayılıyor diyebiliriz. Yani ilişki sonrasında duygudurum bozuklukları yaşayan kişilerin ilişkileri de kötüdür gibi bir yargıya varmak, doğru değil. Seks sonrasında disfori yaşayanlar oldukça mutlu, iyi enerjili bir ilişki içerisinde olabilirler.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori
Reddedilmeye duyarlı disfori dikkat eksikliği ve hiperaktivite (DEHB) ile ilişkili bir durum. Bu durumdaki kişiler, beklentilerin altında kaldıklarını veya başkasını hayal kırıklığına uğrattıklarını düşündüklerinde sıkıntı duyabilirler.
Disforik Bozukluk Neden Olur?
Disforik nedir, çeşitleri nelerdir sorularından sonra bu duyguduruma yol açan etkenleri de inceleyebiliriz. Daha önce de dediğimiz gibi disfori bir hastalık olmadığı için net sınırları, kriterleri yok. Bazı durumlar disforiyi, disfori belli durumları tetikleyebilir. Disforik hipomani davranışları bir ya da birden fazla psikolojik rahatsızlığın habercisi olabilir. Genel olarak oluşumunu tetikleyebilecek durum ve risk faktörleri şöyle sıralanabilir:
- Yaşananlar, çevresel faktörler ya da değişimlerin yarattığı stres
- Yetersiz ve dengesiz beslenme, hormon sorunları gibi birtakım fiziksel sağlık problemleri
- Herhangi bir hastalık sebebiyle kullanılan ilaçların yan etkileri
- Kaygı bozuklukları, sürekli endişeli hissetmek
- Yoğun alkol ve sigara kullanımı
- Kronik vücut, baş ağrıları
Tüm bu potansiyel nedenler disforinin tetikleyicisi de olabilir. Bir kısırdöngü yaratabilir.
Sebep olabilecek ya da disforinin habercisi olduğu diğer psikolojik hastalıklar ise şunlar olabilir:
- Uyum bozuklukları
- Kişilik bozuklukları
- Bipolar bozukluk
- Depresyon
- Madde bağımlılığı
- Mevsimsel duygudurum bozuklukları
- Birden fazla ruh sağlığı probleminin yol açtığı şizoaffektif bozukluklar
Disfori Belirtileri Nelerdir?
Bir kişinin disforik duygudurumu içerisinde olduğunu gösteren işaretler şunlar olabilir:
- Ağlama
- Hiçbir şeyden zevk alamama, anhedoni
- Uyku bozuklukları
- İştah kaybı ve yeme bozuklukları
- Hiçbir şeye ilgi duyamama
- Memnuniyetsizlik
- Sürekli mutsuzluk, üzüntü hali
- Tükenmişlik
- Her an huzursuz, endişeli ve kaygılı hissetme
- Geleceğe karşı umutsuz bir bakış açısı
Ayrıca kişiler olumsuz düşüncelere dalıp gittiklerinde gerçekçi olmayan, mantıksız sonuçlara da varabilirler.
Disforik Duygudurum Bozuklukları Nasıl Geçer?
Disforik ruh hali birçok farklı etkene bağlı olarak meydana çıkabilir. Eğer anlık durumlar söz konusu ise, değişen çevresel faktörler bu duyguduruma sebep oluyorsa genellikle tetikleyici ortadan kalktığında sorun da düzelir. Böyle zamanlarda kendinizi daha iyi hissetmek için:
- Egzersiz yapabilirsiniz. Spor yapmak serotonin salgılanmasını sağlar. Bu da mutluluk, memnuniyet duygusunun artmasına yardımcı olur.
- Sosyalleşmeyi, sevdiğiniz ve sizi anlayan insanlarla görüşmeyi deneyebilirsiniz. Keyif aldığınız ortamlarda bulunmak, canınızı sıkan durumları dostlarınızla paylaşmak huzursuzluk hissini azaltabilir.
- Sağlıklı bir beslenme düzeni ile mutlu hissetmenin bir bağı olduğu kesin. Zor sindirilen, çok yağlı yiyecekler vücudu yorduğu için enerjiyi de düşürebilir. Onun yerine daha zinde, iyi ve enerjik hissedeceğiniz dengeli bir beslenme programı takip edebilirsiniz.
- Monoton bir hayat sürmek bazen modu düşürebilir. Sürekli aynı şeyleri yapmaktan sıkıldıysanız, rutinlerinizde ufak değişiklikler yapabilirsiniz. Güzel havalarda güne açık havada yürüyüş yaparak başlayabilir, iş gününde öğle saatlerini sevdiğiniz bir hobi ile değerlendirebilirsiniz.
- Kendinizi sevmek ve öz-şefkat için egzersizler yapabilirsiniz. İnsanın kendini sevmesi ve güvenmesi hayata bakışını, yaşayışını ve duygularını doğrudan etkiler. Bu çalışmalar ile sizi üzen, enerjinizi düşüren faktörlerden uzak durarak önceliği kendinize vermeyi öğrenebilirsiniz.
- Toksik ilişkiler insanı yorar ve mutsuz eder. Enerjiniz zaten düşükken böyle bir ilişki sürdürmek sizi daha derin bir mutsuzluğa sürükleyebilir. Bu tür ilişkilerden tamamen ya da en azından disforik dönemlerde uzak durmak büyük katkı sağlayabilir.
Tüm bu ipuçları genel olarak hayat kalitesini ve mutluluk seviyesini artırmaya yardımcı olabilir. Fakat bazen yeterli gelmez. Eğer her PMS döneminde yoğun disfori yaşıyor, birkaç haftadır devam eden huzursuzluk hali gözlüyorsanız bir uzmana başvurmanız önerilir. Bu sayede disforinin neyin belirtisi olduğunu çözebilir ve üzerine çalışabilirsiniz. Dilerseniz bu noktada Salus uzmanları ile iletişime destek almaya başlayabilirsiniz. Ayrıca çeşitli yazılı, sesli ve video içeriklerini kullanarak iyileşme sürecinizi daha da pekiştirebilirsiniz.
Bu içeriği faydalı bulduysanız “Sosyal Kaygı Bozukluğunda Olumsuz İçsel Yaşantılar” başlıklı makaleyi de inceleyebilirsiniz.
Kaynaklar:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2050052118300519?via%3Dihub
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022399918306627?via%3Dihub
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0306987711000223?via%3Dihub
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.