Hayatta herkes her zaman başarılı olmak ister. Kimse giriştiği işin ya da görevin sonunda hüsrana uğramayı dilemez. Ama yaşam her zaman bize yalnızca istediğimiz sonuçları sunmaz. Bazen ne kadar çabalarsak çabalayalım o anda aklımızdan geçenlere, esas amaçlarımıza ulaşamayabiliriz.

Bu başarısız olma durumu kimi zaman bizimle kimi zaman da tamamen kontrolümüz dışında gelişen olaylar sebebiyle yaşanabilir. Hayattaki tüm olumlu ve pozitif duygu ve durumlar gibi başarısızlık da insan olmanın, yaşamın bir parçasıdır. Ama bazen bunu unutabilir, başarısızlığı gereğinden fazla kişiselleştirebiliriz. Çoğunlukla travmatik yaşantılarla tetiklenen bu durum zamanla atikifobiye dönüşebilir.

Eğer siz de başarısız olma ihtimalini düşündüğünüzde bile soğuk terler döküyorsanız ve başaramayacağım korkusu yaşadığıız için geri planda kalmayı tercih ediyorsanız atikifobiniz olabilir. Bu fobinin tam olarak ne olduğunu, belirtilerini ve “Atikifobi nasıl yenilir?” gibi soruların yanıtlarını ise yazımızda bulabilirsiniz.

Başarısızlık Korkusu Atikifobi Nedir?

Atikifobi; bir kişinin yoğun, anlamsız ve kontrol edilmesi oldukça güç bir şekilde başarısız olmaktan korkması olarak tanımlanır. İnsanı ilerlemekten alıkoyan bir fobidir. Çünkü başarısız olmaktan korkan kişiler genellikle çareyi hiç yeni bir şey denememek, risk almamak ya da herhangi bir alanda oldukları yerden daha ileriye geçmeye çalışmamakta ararlar. Atikifobi yaşayanlar genellikle:

• Herhangi bir amaca ulaşmak, bir işi başarmak için kendilerini yetersiz görürler. Potansiyellerini kullanamazlar.
• Ne yaparlarsa yapsınlar istediklerine, hedeflerine ulaşamayacaklarını düşünürler.
• Kendilerini değersiz hissedebilirler. Özgüvenleri düşük olabilir ve pasif kalmayı tercih edebilirler.
• "Ya yapamazsam?" korkusu çektikleri için, başarısız olduklarında yaşayacakları hislerden uzak durmak için yeniliklerden kaçınırlar. Herhangi bir şey denemek istemezler.
• İnisiyatif almaktan çekinirler. İşyerinde farklı bir sorumluluk almak ya da okulda bir ekibe liderlik etmek gibi fırsatları değerlendirmek istemezler.
• Başarısız olurlarsa insanları hayal kırıklığını uğratacaklarını düşünürler. Bu nedenle insanların onlardan beklentilerini düşürmek için sık sık başarısız olma ihtimallerini dile getirirler.
• Benzer şekilde, işler istedikleri gibi gitmediğinde hayal kırıklığına uğramamak için kendilerini de en kötüsüne alıştırırlar ve kendilerini küçümserler.
• Sonunu öngöremedikleri işlerden uzak dururlar.
• Eğer bir sorumluluk ya da iş üstlenirlerse de aşırı mükemmeliyetçi davranıp kendilerini kanıtlamaya çalışabilirler. Gereğinden fazla efor sarf ederek kendilerini her anlamda yıpratabilirler.

Atikifobi Neden Olur?

Başarısızlık korkusu birçok farklı etkene bağlı olarak gelişebilir. Tek başına bir travmatik yaşantı ya da başarısızlık ile bağdaştırılan kötü anıların birikmesi atikifobiye yol açabilir:

• Başarısızlık korkusu olanlar genellikle mükemmeliyetçi insanlardır. Mükemmeliyetçi birinin beklentileri gerçekçi olmayacak düzeyde yüksektir ve aslında bu standardı yakalamak da kolay değildir. Zaten çoğu zaman da yakalanamaz. İşte bu durum insanın kafasında söz konuşu işi başaramama olarak kodlanabilir. Ayrıca atikifobi mükemmeliyetçiliği de tetikleyebilir. Bu iki unsur kısır döngü yaratabilir.
• Mükemmeliyetçi biriyle büyümek de atikifobiye yol açabilir. Ebeveyn ya da öğretmen çocuğun üzerine çok gittiğinde çocuk asla onların beklentilerini karşılayamayacağını düşünebilir. Bu da zamanla denemeyi bırakmasına ve başarısızlıktan korkmasına yol açabilir.
• Benzer şekilde aşırı eleştiriye maruz kalmak da insanları etkileyebilir. Özellikle çocuk yaşta her yaptığı arkadaşları tarafından eleştirilen, ödevleri öğretmeni tarafından beğenilmeyen, sınav notları ebeveynleri tarafından takdir edilmeyen kişilerde atikifobi gelişebilir.
• Bir hataya verilen tepki ve yanıt da başarısızlık korkusunu tetikleyebilir. Örneğin bir çocuğa, verilen görevi düzgün tamamlayamadığı için ağır ve travma etkisi yaratacak bir ceza vermek başarısızlıkla yüzleşmeyi zorlaştırabilir. Çocuk aldığı cezanın yarattığı utanç, acı ve hayal kırıklığı ile başarısızlığı ilişkilendirebilir.
• Başarısızlık olarak gördükleri bir durum kişide travma etkisi yaratırsa başaramama korkusu fobiye dönüşebilir. Örneğin, okulda ya da işyerinde bir sunum ya da sınav sırasında panik atak geçiren birinde bir sonraki sunum, sınav öncesinde korku duygusu aşırı bir şekilde ortaya çıkabilir. Bu da zamanla fobiye dönüşebilir.
• Başarı ve başarısızlığın ne olarak görüldüğü de çok önemlidir. Örneğin, “Üniversite sınavında başarısız olursam hayatım asla yoluna girmez, işsiz kalırım.” diye düşünen bir gencin yaşadığı sınavda başarısızlık korkusu kontrolden çıkabilir ve atikifobiye dönüşebilir.

Başarısızlık Korkusunun Belirtileri Nelerdir?

Herkes zaman zaman başaramamaktan korkabilir. Bazı görevler onlar için çok önemliyse korkunun seviyesi biraz yükselebilir. Ama fobi artık kontrolden çıkmış, irrasyonel bir şekilde ilerleyen ve hayatı ciddi anlamda olumsuz etkileyen bir korku durumudur. İşte başarısızlıktan korkmak da bu şekilde fobiye dönüştüğünde, hem duygusal hem davranışsal belirtiler görülür. Başarısız olma fikriyle bile ortaya çıkabilen belirtiler şunlardır:

• Denemekten kaçınmak
• Yoğun endişe
• Kontrolü kaybetme hissi
• Çaresiz, güçsüz ve kapana kısılmış hissetmek
• Nefes darlığı, göğsün sıkışması ve çarpıntı
• Aşırı terleme ve titreme
• Sindirim ve hazımsızlık problemleri
• Baş dönmesi

Burada bahsedilen fiziksel belirtiler genel olarak tüm fobilerde görülür. Başarısızlık korkusunda ayırıcı nokta bu belirtilerin; bir şey denemeden, sınav ya da sunum gibi bir olaydan veya sonucu başarısızlık olarak değerlendirilebilecek herhangi bir aktiviteden önce ortaya çıkmasıdır.

Başarısızlık Korkusu Psikolojiyi ve Hayatı Nasıl Etkiler?

Başaramamaktan korkan kişiler genellikle denemekten de korkar, kaçınır. Bu da hayatın çok büyük bir kısmının da kaçırılması anlamına gelebilir.

• Başarısızlık korkusu beraberinde özgüven eksikliğini, kendini küçümsemeyi ve en nihayetinde kendini sevememeyi getirebilir. Oysaki hayattan tam anlamıyla zevk almak ve yaşamın getirdiklerini kucaklamak için kendinizi sevmeniz ve özgüvenin yüksek olması çok önemlidir. Bu şekilde yaşadığınız ya da yaşayacağınız en güzel anları sonuna kadar değerlendirebilir, üzücü tecrübeleri ise güçlü bir şekilde karşılayabilirsiniz.
• Başarısız olmaktan korkmak sizi hayatta geride tutar. Potansiyelinizi keşfedemez, bu hayattaki yerinizi tam olarak çözemezsiniz. Oysaki her yaşam bambaşka bir hikayeye dönüşebilir. Kararlarını sizin verdiğiniz bu hikayeyi yazmak için bir şeyler denemeye hevesli olmanız gerekir.
• Sonunda başaramayacağınıza inandığınız bir yola çıkmamak için kendinizi sabote edecek davranışlar sergileyebilirsiniz. Örneğin; ileride yönetici pozisyonunda başarısız olmaktan korkmanız, bu terfiden kaçınmak için aslında yanlış olduğunu bile bile kasıtlı hata yapmanıza yol açabilir.
• Her fobi gibi başarısızlık korkusu da sizi zamanla yalnızlaştırabilir. Sürekli arka planda kalmak, hiçbir yeni tecrübeye dahil olmak istememek sizi toplumdan ve arkadaşlarınızdan uzaklaştırabilir.
• Kontrol altına alınmayan tüm fobiler beraberinde farklı psikolojik sorunları getirebilir. Başarısızlık korkusu zamanla panik atak ve kaygı bozukluklarına yol açabilir. Kendinize inanmamak ve güçsüz olduğunuzu düşünmek, sizi zorluklara karşı savunmasız bırakabilir. Bu da majör depresyon, yeme bozuklukları ve uyku bozuklukları gibi çok daha ciddi ruhsal sorunlara sebep olabilir.

Başarısızlık Korkusu Nasıl Yenilir?

Atikifobi başa çıkılmazsa az önce bahsettiğimiz birçok olumsuzluğu ve sağlık sorununu beraberinde getirebilir. Bunun yerine başarısızlık korkusunu yenmek için çabalayarak hayatınızın kontrolü ele alabilirsiniz. Başarısız olma korkusu nasıl yenilir sorusunun yanıtını sizin için hazırladığımız ipuçlarında bulabilirsiniz:

1. Başarısızlığı Yenilgi Olarak Görmeyin

Bir insanın hayatında başarısızlığı tatmama şansı yoktur. Başarısızlık, zaman zaman düşmek hayatın bir parçasıdır. Siz ne kadar mükemmeliyetçi olursanız olun, tüm değişkenleri kontrol altına alma şansınız olmadığı için, başarısızlık olarak tanımlayabileceğiniz bir durum yaşayabilirsiniz. Elbette, hayal kırıklıklarına ve çaresizlik hissine de yol açabilir, ama bazen de başarısız olduğunu düşündüğünüz bir işin, sürecin sonunda çok daha büyük bir kazanım elde edebilirsiniz. Örneğin, başarısız bir iş görüşmesi size bir şekilde hayatınızın aşkıyla tanışma fırsatı yaratabilir.

Bir şeyde başarısız olmak, en gerçek arkadaşlarınızı keşfetmenize veya başarılı olmak için beklenmedik bir motivasyon bulmanıza yardımcı olabilir. Hatalardan ve tökezlenen zamanlardan ders almak önemlidir.

2. Başarısızlık Tanımınızı Değiştirin

Başarı ve başarısızlık kavramları kişiden kişiye değişebilir. Dışarıdan bakıldığında toplum tarafından dayatılan birtakım yargılar olduğu da görülebilir. Bu yargılar da insanların bakış açısını etkiler. Oysaki başarısız olmak hayatın bir parçasıdır, yaşam tecrübesidir.

Siz de bu aşamada başarı kriterlerini çok yüksekte tutmadan, kontrol edebileceğiniz parametrelere bağlı kalarak belirleyebilirsiniz. Sizin elinizde olmayan faktörlerden etkilenen ve sonuçları sizi de bağlayan olayları başarısızlık olarak görmemelisiniz.

Başarısızlığı "dünyanın sonu" gibi düşünmemeli, başaramadığınız bir işte tüm suçu kendinizde bulmamalısınız. Bu yaşananları bir öğrenme sürecine dönüştürerek başarısızlıktan kazanımlar elde etmek de sizin elinizde. Bu anlayış ve bakış açısıyla ilerlemek, korkunuzu kontrol altına almanıza yardımcı olabilir.

3. Mantıklı Hedefler Koyun ve Buna Uygun Planlar Yapın

Hedeflerinizi aşırıya kaçmadan, mantık çerçevesinde belirlemek ve yavaş yavaş ilerlemek başarısızlık korkusu ile savaşmanız yardımcı olabilir.

• Hedefe doğru ufak, ama emin adımlarla ilerlediğiniz bir plan yapın. Bu planlarda yaşayabileceğiniz aksaklıklara da yer verin.
• Hedeflerinizi çok daha büyük hedeflere giden yolda küçük adımlar olarak tasarlayın. En sonda elde edeceklerinizde değil de bir sonraki adımın kazanımlarını düşünün. Yalnızca son resme odaklanmak bu işi iki keskin uç, başarı ya da başarısızlık diye etiketlemeye yol açabilir. Oysaki tamamladığınız her hedefin size bir olumlu etkisi olacaktır.
• Zaman zaman istek ve amaçlarınız için fazla çaba sarf etmeniz gerekebilir. Ama kendinizi çok fazla zorlamanıza gerek yok. Çok fazla çalışmak ya da çabalamak mutlaka en iyi sonuçları getirir diyemeyiz. Verimli olmaya ve kendinizi yıpratmamaya da özen göstermelisiniz.

4. Her Zaman Yedek Planınız Olsun

Kendinize hedef koyduğunuz bir iş ya da proje tamamen sizin elinizde olmayan sebeplerden dolayı istediğiniz gibi gitmeyebilir. Bu durumu başarısızlık olarak değerlendirmek de yaşadığınız psikolojik sıkıntıları tetikleyebilir. Ya da başarısızlık korkunuzu yenmek için giriştiğiniz denemelerde çok basit bir yol bile olsa istediğiniz sonucu elde edemeyebilirsiniz. Bu da denemekten vazgeçmenize yol açabilir. Bahsettiğimiz bu kıskaçtan kaçınmak için yedek planlar yapmak faydalı olabilir. Böylece yeni yolları deneyebilir, verimli bir şekilde çabalamaya devam edebilirsiniz.

5. Olası Sonuçları Belirleyin

Atikifobiyle savaşta size yardımcı olacak adımlardan birisi de sonuçları önceden düşünmek. Bu sayede kendinizi olumlu ya da olumsuz sonuçlara hazırlayabilirsiniz.

Tabii burada tamamen sonuca odaklanmanız gerektiğinden bahsetmiyoruz. Bir işe ya da göreve başlarken potansiyel sonuçları önceden düşünmek ve normalleştirmekten bahsediyoruz. Bu, kötü senaryolara kendinizi hazırlamanız ve yaşanabilecek olumsuzlukların yaratacağını hayal kırıklığı etkisini azalmak için faydalı olabilir.

6. Olumlu Düşünün ve Kendinizi Takdir, Motive Etmeyi Öğrenin

Atikifobiniz varsa endişe ve olumsuz düşünceler hayatınızın bir parçası haline gelmiş olabilir. Yavaş yavaş bu olumsuz duygulardan uzaklaşmak ve olayların, işlerin olumlu yanlarına odaklanmak işler istediğiniz gibi gitmediğinde bile kazanımlarınız olduğunu görmenize yardımcı olabilir.

Bunun yanında yürüdüğünüz yolda sık sık kendinizi takdir etmeniz de önemli. Tabii burada kibirli bir yaklaşımdan bahsetmiyoruz ama başardıklarınızı da göz ardı etmeyin. Hedeflerinizi küçük parçalara bölmek ve her parçada kendinizi takdir etmek motivasyon açısından çok önemli. Ayrıca bu sayede sadece sonuca değil, yola odaklanmayı da öğrenebilirsiniz.

7. Bir Uzmana Danışın

Atikifobi, başarısızlık korkusu üzerine bir ruh sağlığı uzmanı ile çalışabilir ve kendinize özel stratejiler geliştirebilirsiniz. Elbette, bu süreçte biraz önce bahsettiğimiz ipuçlarını da kullanabilirsiniz. Fakat danışmanınız ile oluşturduğunuz başa çıkma yöntemleri atikifobiyle savaşırken size daha çok yardımcı olabilir. Çünkü tüm duygular gibi korkular da kişiye özeldir.

Atikifobi veya başka bir konuda mental sağlık desteği almak için Salus uygulamasını indirebilir, online terapi ile iyileşme yolculuğunuza başlayabilirsiniz.

Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız "Duygusal Çeviklik Nedir, Nasıl Geliştirilir?" ve "Yoğun Kaygı ile Başa Çıkma Rehberi" yazılarımız da ilginizi çekebilir.

Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.